E galleg e c’heller klevet an diviz-mañ :
‒ J’ai trois frères.
‒ Ah ? Trois petits ?
‒ Non, trois grands.
Trois a c’hell bezañ un anv-gwan-niver (= adjectif numéral : trois frères) pe ur raganv-niver (= pronom numéral, gwechall adjectif numéral pronominalisé : trois petits, trois grands), mes n’eo ket ur skoilh e galleg, rak ar framm a vo ar memes hini.
E brezhoneg e vo ret taoler evezh, rak hervez ma vo ar ger « tri » un anv-gwan-niver pe ur raganv-niver, e c’hell cheñch ar c’hemmadur war-lerc’h, ha, pouezusoc’h c’hoazh, e cheñcho an taol-mouezh, pezh a vez klevet muioc’h eget ur c’hemmadur distabil.
Setu e vo klevet an diviz evel-henn (ar silabenn gant an taol-mouezh e lizherennoù tev) :
‒ Tri breur ‘m eus.
‒ A ? Tri vihan ?
‒ Nann, tri vras.
Er pennad-mañ e studiimp ar bommoù div silabenn (niver + anv) evel tri breur, daou zen, etc. ; an taol-mouezh da gentañ, ar c’hemmadurioù goude-se.
I. Taol-mouezh
A) Anv-gwan-niver + anv.
En ALBB e kaver deux hommes (kartenn 115), trois, quatre, neuf chiens (384), ha trois chapeaux (578)
Klevet e vez daou zen (daou den e Treger) en diavaez eus Bro Gwened, ha daou den (pe daou den) e Bro Gwened. (kartenn 115)
War ar batrom-se e klevor ivez e KLT tri vi, pemp eur, ar Seizh Sant, hag an diviz-mañ :
‒ Araok pell e vo dek eur…
‒ Ma, klevet ‘m eus an dek taol o son abaoe pell zo.
Evit ar gartenn 578 (tri dok, tri zok) eo ledanoch c’hoazh an taol-mouezh war tri, peogwir e kaver anezhañ e Gwened Izel ha tro-dro da Wened (13 gwech diwar 25).
Dre vras e c’heller degemer an taol-mouezh war an anv-gwan-niver unsilabenneg evel reolenn ; da ziwall zo, n’eo ket gwir ar reolenn-se pa vez div silabenn pe ouzhpenn en anv : daou gelorn, pemp kartenn, div vaouez.
B) Raganv-niver + anv-gwan
N’eus kartenn ebet, nag en ALBB, nag e Atlas Y. an Du evit reiñ un tamm sikour din, mes simploc’h eo ar reolenn amañ : dalc’hmat an taol-mouezh war an anv-gwan :
Gwelet ‘m eus daou zen o vont d’an aod ; daou gozh, ma Doue !
Tenn tri vi deus ar frigo, tri vras, kement hag ober.
Amañ zo div blac’h o vont gant o hent, ha div gran, me ‘lâr dit !
Ha ma amezegez kozh Mariig Kervirzig o tegemer laouen he div c’hoar-gaer :
‒ Ale, div vrav !
II) Kemmadurioù
1) Raganv-niver + anv-gwan.
Boulc’hañ a ran al labour gant ar pep aesañ : evit un niver > 1, n’eus nemet ur c’hemmadur, dre vlotaat, klok pe diglok hervez lizherenn diwezhañ ar raganv :
an div vras, seizh wenn, mes ar seizh kentañ, ar c’hwec’h vrasañ, daou gozh, an tri vihanañ, tri vras ha tri vihan,
2) Anv-gwan-niver + anv
Desket e vez er yezhadurioù e ranker ober ar c’hemmadur dre c’hwezhañ goude 3, 4 ha 9 : P/F, T/Z, K/C’h. En gwirionez, e klever a bep sort kemmadurioù, hervez an ALBB.
Da skouer, ar c’hartennoù 373 ha 384 a ginnig ar c’hemmadurioù :
- K/G (50 % eus al lec’hioù enklask),
- K/C’h, K/H, K/CH, (32-33 %) deus un tu e pevar lec’h enklask war aodoù Leon, ha daou lec’h e Treger, ha deus un tu all e pep lec’h e su d’ar stêr Oded
- ha K/K, kemmadur ebet, er su d’ul linenn an Oriant-Pondi, dre vras. (17-18 %)
Ar c’hartennoù trois chiennes, trois garçons, trois chapeaux a ro ivez dre vras ar memes disoc’hoù. Ar c’hemmadur K/G a vez klevet stankoc’h eget ar c’hemmadur dre c’hwezhañ.
E gwirionez e klever atav, amañ hag ahont, kemmadurioù dre c’hwezhañ evit gerioù zo ; e 1971 em boa graet un tamm enklask e Plougastell gant div vaouez ganet o-div en XIXvet kantved evit gwiriañ ar pezh a oa em skouarn, ha ne glote ket gant ar reolennoù kustum, hag em boa klevet :
Tri zra, teir zro mes teir droiad hir, tri garr mes tri c’harrad teil.
Hervez ma eo fosilizet pe get ar ger pe an droienn, e c’heller kaout kemmadurioù disheñvel : Meulomp hag adoromp / Tri ferson e Doue (Kantik Adoromp Holl), hag e-skoaz se : Bez’ e oa tri berson o kanañ gousperoù ar pardon ! E c’heller ivez klevet « tri dra bonner » gant ar memes hini a lavaro ingal « soubenn an tri zraig / dour, holen ha baraig ».
Arabat bezañ re strizh war ar c’hemmadurioù ; un diaester ouzhpenn int e brezhoneg, mes faota ket soñjal e teu ar brezhoneg da vezañ un dra digomprenapl ma ne vez ket graet ar c’hemmadur aliet er yezhadur. Kalz pouezusoc’h eo lakaat un taol-mouezh reizh ha sentiñ ouzh hirder ar silabennoù.
Daou bennad embannet en niverennoù 921 & 923, e miz C’hwevrer 2023.
Levr Yann Gerven – Yezhadur ! Alioù fur evit ar vrezhonegerien diasur – a c’heller prenañ e lec’hienn Keit Vimp Bev.
