Ur skiant denel eo ar yezhoniezh, anat eo evit al lodenn vrasañ. Hag un diforc’h bras vefe etre ar skiantoù denel hag ar skiantoù rik ? Ne gred ket din pe d’an nebeutañ e c’hall fiñval buan an harz etre an div dachenn. Re alies e vez savet mogerioù etre tachennoù a vir ouzh an dud da gaozeal kenetrezo ha da sevel soñjoù nevez.
Studiet o deus yezhoniourien Kore ha Frañs gant peseurt tizh vez kaset an titouroù1 e meur a yezh. Savboent ur skiant rik penn da benn an hini eo ! 17 yezh o deus keñveriet ar glaskerien, ar Viet-nameg, an Euskareg, ar Galleg hag an turkeg a zo en o zouesk.
Evit lavarout traoù heñvel e ra pep hini anezhe gant un niver a silabennoù disheñvel. An diforc’h zo bras a-wechoù, adalek un tizh 4,1 silabenn dre eilenn betek un tizh 9,1 dre eilenn evit lod anezhe ! Studiet oa bet pizh an traoù gant 170 den a gomze ur yezh pe egile. Troet oa da gentañ e pep yezh un diazez 15 destenn diwar-benn ar vuhez pemdeziek ha goulennet digant pep hini lavarout an testennoù en o yezh. War un dro oa muzuliet pizh an traoù.
Ur souezhadenn oa evit ar glaskerien kavout e oa tamm pe damm heñvel an tizh evit lavarout pep destenn e pep yezh. Pa oa stank ar silabennoù ez ae buanoc’h an dud ha pa oa nebeutoc’h a silabennoù ez ae goustadikoc’h an dud.
Gallout a raer keñveriañ ar mekanik se gant hini al laboused evit nijal. Pa vez graet gant divaskelloù bihan e fiñv buanoc’h an divaskelloù ha pa vez nijet gant divaskelloù bras ez a goustadikoc’h an divaskelloù. Kavet o defe ar skiantourien un doare talvout hollvedel evit ar yezhoù un tamm evel ma vije un doare traonienn niverel ma vefe sachet pep yezh. An taol-arnod-se a glotfe mat ivez gant un deorienn yezhoniel ne oa ket kadarnaet tamm ebet betek-hen.
Eus barregezhioù gouiadurel2 an dud e teufe ar fed-se, re ar gomzerien hag ar selaouerien war a lavar ar skiantourien. Pa vez stank ar silabennoù en ur yezh eo ret komz goustadikoc’h pa vez nebeutoc’h e c’haller komz buanoc’h.
Dre-se e vez diskouezet ivez e vez an holl yezhoù ken efedus ha ken efedus evit kas titouroù d’ar re all ! Dedennus vije marteze studiañ en istor-se an diforc’h etre tud a gomz ur yezh desket war varlenn o mamm hag ar re a gomz ur yezh desket diwezhatoc’h.
Jean-Michel Sanner
1Titouroù : Information / 2Gouiaduriel : Cognitif (hervez geriadur Brezhoneg 21)
- Ur pennad embannet en niverenn 745 – d’an 20 a viz Gwengolo 2019.
KOUMANANTIÑ : AMAÑ
