Tamm-ha-tamm e teu ar yell-bihan1 da vezañ brudetoc’h-brudetañ ha meulet e vez evit meur a abeg.
Abaoe pell e vez hadet yell-bihan en-dro d’ar mor Kreizdouar, deuet da gentañ d’ar Mezopotamia, e Azia ar c’hornôg, e-lec’h ma veze hadet 8 000 vloaz zo dija… An deiz a hiziv e Bro-C’hall e vez hadet er parkeier e broioù evel e Bro-Brovañs-Uhel, e Bro-Aube pe c’hoazh e Bro-Aveyron. E Breizh-izel zoken e kroger ivez da hadañ yell-bihan e Penn-ar-Bed, « bizkoazh kement all !» emezit-u. Al labour-douar an deiz a hiziv a ra burzhudoù, me lâr deoc’h… Met petra a zo kaoz e vez graet kement a drouz en-dro d’ar greun-se, kar-tost d’ar gwinizh ? Abalamour m’int kalz magusoc’h eget reoù ar gwinizh. N’eus ket kement a gluten enno. Proteinoù kempouezet o deus a-fet aminotrenkennoù2 hag ur blaz mat-kenañ o deus. Berr-ha-berr e c’heller lavarout ez eo gwelloc’h ar yell-bihan evit ar yec’hed eget ar rummadoù gwinizh a-vremañ, en askont n’eo ket bet trafiket glad genetek ar yell-bihan kement hag hini ar gwinizh a-vremañ. Ouzhpenn-se n’eus ket ezhomm da implijout louzeier kimiek er parkadoù yell-bihan ha n’eus ket ezhomm temzañ kalz an douar a-raok hadañ anezhañ. Siwazh n’eo ket ken fonnus an eostad yell-bihan hag un eostad gwinizh a-vremañ ha se zo kaoz, moarvat, ma kav an darn vrasañ eus ar beizanted gwelloc’h hadañ gwinizh. Evel-se int sur da eostañ trawalc’h evit bevañ mat. Anavezet eo ar bara yell-bihan evit bezañ blazet mat ha livet kaer, met nebeutoc’h anavezet eo o greun er gegin. Er sekred-kegin-mañ e vezont fardet evel riz, un tamm, ha goude bezañ bet poazhet e vo graet ur seurt rizotto ganto, gant legumaj ha bern traoù lipous all evel-just…
Aozennoù evit 4 den :
* 250 g greun yell-bihan
* Un ognonenn, ur garotezenn, ur fanouilhenn, un dornad delioù beotez (bez’ e c’hellit lakaat an traoù a gaver e koulz-mañ-koulz ar bloaz evel-just, el listenn-mañ em eus lakaet legumaj boutin en nevezamzer)
* 80 g fourmaj rasklet (parmigiano pe unan all sec’h hag eus ar vro) pe evit ar stumm vegan e c’heller lakaat 200 g tofu mogedet3 pe c’hoazh 200 g seitan4 (proteinoù glas5)
* 200 ml koaven kerc’h pe riz
* Un dornad olivez (12 olivezenn, tamm-pe-damm)
* Eoul olivez bio ha gwerc’h ekstra gwask kentañ ez-yen6
* Pebr hag holen pe spisoù all ma fell deoc’h (greun koriandrez, greun koumin, un tamm paprika pe bimant)
* Greun kouloudr krazet ha delioù perisilh, koriandrez pe fanouilh
Pazennoù :
1 – Lakait ar greun yell-bihan en glec’h7 an derc’hent a-raok en em lakaat da fardañ ar meuz (12 eurvezh o deus ezhomm tamm-pe-damm evit c’hweziñ evel m’eo dleet). An deiz war-lerc’h, lamit an dour-glec’h, gwalc’hit anezho buan-ha-buan a-raok o lakaat da boazhañ e-barzh ur gastelodenn don a-walc’h gant ur golo war-benn. Ret e vo deoc’h muzuliañ ar c’hementad greun yell-bihan gant ur werenn (klaskit ur werenn barrek da zegemer 250 g greun neuze) hag e vo lakaet div werennad dour evit pep gwerennad greun. Ar memes tra a vez graet gant ar riz, alies mat.
2 – Ur wech m’ho peus lakaet ar greun hag an dour er gastelodenn, elumit an tan dindani, war dan bras da gentañ ha pa grog an dour da virviñ e vo lakaet war dan gorrek gant ar golo war-benn. Ret e vo d’ar greun yell-bihan poazhañ e-pad 45 munutenn da vihanañ evit ma vefent poazhet mat (padout a ra keit-all evit poazhañ riz klok). Bez’ e c’hellit lakaat ur blakenn evit skignañ an tommder8 dindan ar gastelodenn, evel-se e poazh gorrekoc’h c’hoazh ha n’hall ket an dour mont e-maez ar gastelodenn. Pa ne van takenn dour ebet ken er gastelodenn, lazhit an tan ha lezit ar gastelodennad yell-bihan da yenaat, gant ar golo, e-pad 20 munutenn.
3 – E-keit-se, gwalc’hit an holl legumaj, peilhit an ognonenn hag ar garotezenn ma n’eo ket brav he c’hroc’hen. Troc’hit pep tra ar munutañ ma c’hallit, diaskornit9 an olivez ha troc’hit anezho munut ivez. Lakait al legumaj da rouzañ en ur baelon gant eoul olivez er foñs. Da gentañ lakait an ognonenn didroc’het gant ur meudad holen, div vunutenn war-lerc’h, lakait ar garotezenn didroc’het, ha goude, ar fanouilhenn gant an delioù beotez. Atav e ranker soñjal peseurt legumaj e-touez ar re am eus dibabet, a bado ar pellañ a-benn poazhañ, ha neuze, eta, ‘vo lakaet ar re-se da gentañ hag ar re o devez ezhomm nebeutoc’h a amzer a vo lakaet goude.
4 – Pa vez al legumaj o poazhañ, lakait ar pebr hag an holen, ar c’hementad a garfet met diwallit da lakaat re diouto, memestra. Bez’ e c’heller dalc’hmat ouzhpennañ ur meudad pebr pe holen ma ‘z eus ezhomm, met diaesoc’h e vez tennañ anezho eus ar boued… Bez’ e c’hellit ouzhpennañ spisoù ivez evel ar re meneget el listenn aozennoù. Un dakenn dour a c’hellit lakaat war al legumaj ma welit emaint o vont da begañ e foñs ar baelon.
5 – Pa vez poazhet al legumaj met pas re (n’eo ket mat al legumaj gwak, re boazhet), ouzhpennit ar baelonad legumaj e-barzh ar gastelodennad yell-bihan, meskit mat. Ouzhpennit d’ar poent-se ar fourmaj rasklet. Evel-se e vo teuzet gant tommder ar boued. Ma kavit gwelloc’h lakaat tofu pe seitan e c’hellit lakaat anezho da boazhañ un tammig gant al legumaj, 5 pe 10 munutenn. E-giz-se e vo peget blaz al legumaj hag ar spisoù outo.
6 – Meskit pep tra ha lakait war dan bihan e-pad 5 munutenn, nemet evit ma vo mesket mat an holl vlazioù an eil re gant ar re all, rak-kar sañset ez eo bet poazhet kement tra dija. Mat eo jeu : prest eo ho « rizotto » yell-bihan. Tañvait evit gouzout hag-eñ eo sasunet ha kempouezet mat ar blazioù ha servijiit ho kouvidi pa vez tomm c’hoazh. Gallout a rit servijiñ ar meuz-mañ gant ur saladenn delioù glas sasunet gant ur chaous gwinegret da heul ha tammoù greun kouloudr krazet da ginglañ pe c’hoazh delioù louzoù-kegin evel perisilh pe goriandr. Plijadur ha joa deoc’h gant ar meuz burzhudus-mañ hag a glot mat gant an nevezamzer !
Ur rekipe gant Timothée Messager embannet en niverenn 878, d’an 8 a viz Ebrel 2022.
1 yell-bihan : petit-épeautre
2 aminotrenkenn : acide aminé (composant des protéines)
3 tofu mogedet : tofu fumé
4 seitan : graet diwar gluten ar gwinizh
5 proteinoù glas : protéines végétales
6 gwerc’h ekstra gwask kentañ ez yen : vierge extra de première pression à froid
7 en glec’h : à tremper
8 diaskornañ : dénoyauter
